سلام علیکم،
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) امام اول ما شیعیان است و آیات مختلفی در قرآن کریم، درباره ایشان موجود است که یکی از این آیات، آیه ۲۰۷ سوره بقره، که به آن آیه شراء یا اشتراء می‌گویند، است.
مقدمه
قرآن در آیه ۲۰۷ سوره بقره چنین می‌گوید:
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْري نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِباد: بعضى از مردم، جان خود را به خاطر خشنودى خدا مىفروشند؛ و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.
این آیه در ظاهر دلالت بر تمامی افرادی می‌کند که جان خویشتن را در راه پروردگار به خطر می‌اندازند. اما اینکه این آیه در چه زمانی نازل شده و برای چه کسی است موردتوجه است.
طبق قول مفسران شیعه، و شواهد و روایتی که بر این دلالت دارد، این آیه برای امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در شب لیلة المبیت نازل شده است.
این کار فضیلت بسیار و بسیار و بسیار والایی برای امیرالمؤمنین علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السلام) است و این آیه شریفه برای این قضیه نازل شده است.
اما سؤال اینجاست که آیا در کتب اهل تسنن نیز شأن نزول این آیه، برای این قضیه گفته شده است؟؟
پاسخ مثبت است.
متون کتب اهل تسنن
در اینجا شواهدی از کتب اهل تسنن را برای شما نقل می‌نمایم:
فخر رازی
فخر رازی در کتاب مفاتیح الغیب نیز یکی از اسباب نزول این آیه شریفه را خوابیدن امیرالمؤمنین به‌جای پیامبر اکرم (علیهماالسلام) دانسته است:
و الرواية الثالثة: نزلت في علي بن أبي طالب بات على فراش رسول اللّه صلى اللّه عليه و سلّم ليلة خروجه إلى الغار، و يروى أنه لما نام على فراشه قام جبريل عليه السلام عند رأسه، و ميكائيل عند رجليه، و جبريل ينادي: بخ بخ من مثلك يا ابن أبي طالب يباهي اللّه بك الملائكة و نزلت الآية. [۱]
(و قول سوم: (آیه من الناس من یشری…) نازل شده است در شأن علی ابن ابی‌طالب که خوابید بر روی فرش (مکان) رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) شبی که پیامبر به سمت غار خارج شد. و روایت شده است هنگامی‌که علی ابن ابی‌طالب بر مکان پیامبر خوابید، جبرئیل در نزد سرش، میکائیل در نزد پای او ایستادند و جبرئیل ندا داد: مبارک باد، مبارک باد. چه کسی همانند توست ای پسر ابوطالب؟! خداوند به‌وسیله تو بر ملائکه مباهات می‌کند و این آیه نازل شد.)
ابن ابی‌الحدید
ابن ابی‌الحدید در شرح نهج‌البلاغه:
و قد قال أهل التفسير إن قوله تعالى وَ يَمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ كناية عن علي علیه‌السلام. لأنه مكر بهم. و أول الآية وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَ يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ أنزلت في ليلة الهجرة. و مكرهم كان توزيع السيوف على بطون قريش. و مكر الله تعالى هو منام علي علیه‌السلام على الفراش. فلا فرق بين الموضعين في أنهما مذكوران كناية لا تصريحا. و قد روى المفسرون كلهم أن قول الله تعالى وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ، أنزلت في علي علیه‌السلام ليلة المبيت على الفراش.[۲]
حسکانی
حسکانی در کتاب شواهد التنزیل، روایات و متون تاریخی در ذیل این آیه شریفه بیان می‌کند که به شرح ذیل است:
۱- لَمَّا أُسْرِيَ بِالنَّبِيِّ صلی‌الله علیه و آله يُرِيدُ الْغَارَ، بَاتَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ عَلَى فِرَاشِ رَسُولِ اللَّهِ صلی‌الله علیه و آله و سلم. فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ: أَنِّي قَدْ آخَيْتُ بَيْنَكُمَا وَ جَعَلْتُ عُمُرَ أَحَدِكُمَا أَطْوَلَ مِنَ الْآخَرِ، فَأَيُّكُمَا يُؤْثِرُ صَاحِبَهُ بِالْحَيَاةِ؟ فَكِلَاهُمَا اخْتَارَاهَا وَ أَحَبَّا الْحَيَاةَ. فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَيْهِمَا أَ فَلَا كُنْتُمَا مِثْلَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ آخَيْتُ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ نَبِيِّي مُحَمَّدٍ صلی‌الله علیه و آله فَبَاتَ عَلَى فِرَاشِهِ يَقِيهِ بِنَفْسِهِ. اهْبِطَا إِلَى الْأَرْضِ فَاحْفَظَاهُ مِنْ عَدُوِّهِ. فَكَانَ جَبْرَئِيلُ عِنْدَ رَأْسِهِ وَ مِيكَائِيلُ عِنْدَ رِجْلَيْهِ وَ جَبْرَئِيلُ يُنَادِي بَخْ بَخْ مَنْ مِثْلُكَ يَا ابْنَ أَبِي طَالِبٍ. اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يُبَاهِي بِكَ الْمَلَائِكَةَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِباد.[۳]
(شبی که مصطفی صلی‌الله علیه و آله قصد مهاجرت از مکه به مدینه را داشت و در غار ثور مخفی شد. علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام برای حفظ جان رسول خدا و خانوادهاش در بستر آن حضرت خوابید. خداوند بزرگ به جبرئیل و میکائیل فرمود: بین شما دو تن، برادری قرار میدهم، و عمر یکی را طولانیتر از دیگری میکنم. یکی از شما عمر طولانی را انتخاب کند. امّا هر دو عمر طولانی را برگزیدند، و هر یک‌عمر طولانی را برای خود میخواستند. خدای سبحان فرمود:
حالا بنگرید ایثار و ازخودگذشتگی علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام را و بدانید بین نبی صلی‌الله علیه و آله و علی علیه‌السلام هم برادری برقرار کردم، علی علیه‌السلام در بستر برادرش مصطفی صلی‌الله علیه و آله خوابیده است.
هر دو به زمین هبوط کنید و او را از شرّ دشمنانش حفظ کنید. جبرئیل و میکائیل به خانه رسول خدا صلی‌الله علیه و آله وارد شدند. جبرئیل در بالای سر علی علیه‌السلام و میکائیل در پایین پای او قرار گرفت، و جبرئیل ندا میداد: بخّ بخّ یا بن ابی‌طالب!
ای پسر ابوطالب! مبارک بادبر تو، خدای بزرگ به‌واسطه ایثارت بر ملائکه آسمانها مباهات و افتخار می‌کند. سپس آیه وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ. در آن شب به پاس از خود گذشتگى على علیه‌السلام نازل شد.
۲- وَ كَانَ- يَعْنِي عَلِيّاً أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ مِنَ النَّاسِ بَعْدَ خَدِيجَةَ بِرَسُولِ اللَّهِ [بِالنَّبِيِّ صلی‌الله علیه و آله] وَ لَبِسَ ثَوْبَهُ وَ نَامَ مَكَانَه.[۴] (على نخستين كس از مردم بود كه پس از خديجه به رسول خدا ايمان آورد و لباس او را پوشيد و در جاى او خوابيد.)
۳- إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص لَمَّا انْطَلَقَ لَيْلَةَ الْغَارِ أَنَامَ عَلِيّاً فِي مَكَانِهِ وَ أَلْبَسَهُ بُرْدَهُ. فَجَاءَتْ قُرَيْشٌ تُرِيدُ أَنْ تَقْتُلَ النَّبِيَّ فَجَعَلُوا يَرْمُونَ عَلِيّاً وَ هُمْ يَرَوْنَهُ النَّبِيَّ صلی‌الله علیه و آله وَ قَدْ لَبِسَ بُرْدَهُ، وَ جَعَلَ عَلِيٌّ يَتَضَوَّر. [۵]
(چون پیامبر خدا (صلی‌الله علیه و آله) آن شب را به غار میرفت علی را در جای خود خوابانید و لباس خود را به او پوشانید، قریش درحالی‌که اراده قتل پیامبر را داشتند آمدند و علی را میزدند و او را میدیدند که لباس پیامبر را پوشیده و علی از درد به خود میپیچید.)
۴- شَرَى عَلِيٌّ نَفْسَهُ وَ لَبِسَ ثَوْبَ النَّبِيِّ ص ثُمَّ نَامَ مَكَانَهُ. [۶] (علی، جان خود را در کف قرارداد و لباس پیامبر را پوشید سپس در جای او خوابید.)
۵- أَنَامَ رَسُولُ اللَّهِ عَلِيّاً عَلَى فِرَاشِهِ لَيْلَةَ انْطَلَقَ إِلَى الْغَارِ. [۷] (پیامبر خدا در شبی که به‌سوی غار میرفت علی را در بستر خود خوابانید.)
۶- فَأَتَى غَارَ ثَوْرٍ، وَ أَمَرَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ فَنَامَ عَلَى فِرَاشِه. [۸] (شبی که پیامبر صلی‌الله علیه و آله عازم غار بود، علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام را در بستر خویش خوابانید.)
۷- عَنْ حَكِيمِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: إِنَّ أَوَّلَ مَنْ شَرَى نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ. [۹] (حکیم بن جبیر می‌گوید، علی بن حسین علیه‌السلام فرمود: همانا نخستین کسی که جانش را با خداوند معامله کرد علی علیه‌السلام بود.)
۸- عَنْ حَكِيمِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: أَوَّلُ مَنْ شَرَى نَفْسَهُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلِيٌّ، ثُمَّ قَرَأَ: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ. [۱۰]
(حکیم بن جبیر می‌گوید، علی بن حسین علیه‌السلام فرمود: نخستین کسی که جانش را با خداوند معامله کرد علی علیه‌السلام بود. سپس این آیه مبارکه را قرائت فرمود: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّه.)
۹- عَنْ حَكِيمٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حُسَيْنٍ فِي قَوْلِهِ: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ قَالَ: نَزَلَتْ فِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ لَمَّا تَوَجَّهَ رَسُولُ اللَّهِ إِلَى الْغَارِ وَ أَنَامَ عَلِيّاً عَلَى فِرَاشِه. [۱۱]
(در باره آيه وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ سؤال شد آن حضرت فرمود: آن هنگام که علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام در بستر رسول خدا صلی‌الله علیه و آله آرمید و آن حضرت غار را پناهگاه خود ساخت، آیه شریفه فوق نازل شد.)
امیدوارم که این پست برای شما مفید بوده باشد، در انتهای همین صفحه منتظر نظرات و سؤالات شما هستم.
یا علی مدد
[۱] مفاتيح الغيب، ج۵، ص۳۵۰
[۲] شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج۱۳، ص۲۶۲
[۳] شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۱، ص۱۲۳
[۴] شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۱، ص۱۲۵
[۵] شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۱، ص۱۲۶
[۶] شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۱، ص۱۲۷
[۷] شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۱، ص۱۲۷
[۸] شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۱، ص۱۲۹
[۹] شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۱، ص۱۳۰
[۱۰] شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۱، ص۱۳۰
[۱۱] شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج۱، ص۱۳۱
