جلسه ۷ نظریه عدالت صحابه: آیه السابقون الاولون

سلام دوباره به محبان مهدی فاطمه(عجل الله تعالی فرجه)،

در پست قبل به بررسی چهارمین دلیل قرآنی اهل تسنن برای نظریه عدالت صحابه، یعنی آیه اذ یبایعونک تحت الشجره پرداختم،

در این پست قصد دارم به دلیل پنجم عدالت صحابه، یعنی آیه 100 سوره توبه، بپردازم.

آیه شریفه: وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنصَارِ وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِىَ اللَّهُ عَنهُمْ وَ رَضُواْ عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِى تَحْتَهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِينَ فِيهَا أَبَدًا  ذَالِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيم‏.^[1]

پيشگامان نخستين از مهاجرين و انصار، و كسانى كه به نيكى از آنها پيروى كردند، خداوند از آنها خشنود گشت، و آنها (نيز) از او خشنود شدند؛ و باغهايى از بهشت براى آنان فراهم ساخته، كه نهرها از زير درختانش جارى است؛ جاودانه در آن خواهند ماند؛ و اين است پيروزى بزرگ!

استدلال

این آیه را نیر اهل تسنن دلیلی بر نظریه عدالت صحابة دانسته اند^[2] و همانند دلیل قبلی بر این اعتقادند که رضایت خداوند نشانه عدالت ایشان است و درصورت عدم عدالت رضایت خداوند نیز بر ایشان حاصل نمی شد.

شأن نزول

قبل از بررسی این آیه نیز ابتدا به بررسی شأن نزول این آیه در کتب اهل تسنن می پردازیم.

این آیه همانطور که از مفهوم آن پیدا است، برای تمامی مسلمانان نمی باشد و برای افرادی است که جزو اولین اسلام آورندگان بوده اند.

حسکانی در کتاب شواهد التنزیل می نویسد:

أَخْبَرَنَا أَبُو يَحْيَى بْنُ زَكَرِيَّا بْنِ أَحْمَدَ بِقِرَاءَتِي عَلَيْهِ فِي الْجَامِعِ مِنْ أَصْلِهِ الْعَتِيقِ، قَالَ: أَخْبَرَنَا يُوسُفُ بْنُ أَحْمَدَ الْعَطَّارُ بِمَكَّةَ، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرٍو الْحَافِظُ قَالَ: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُبْدُوسِ بْنِ كَامِلٍ قَالَ: حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ مُوسَى قَالَ: حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الْهَمْدَانِيُّ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ حُمَيْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ [جَدِّهِ‏] عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى:

وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ قَالَ: هُمْ سِتَّةٌ مِنْ قُرَيْشٍ أَوَّلُهُمْ إِسْلَاماً عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ.^[3]

از سلسله سند، از عبدالرحمن ابن عوف که در سخن خداوند که می فرماید و السابقون الأولون، منظور شش نفر از قریش هستند که اول از همه اسلام آوردند که اولین آنها علی ابن ابی طالب است.

سیوطی نیز در الدر المنثور می گوید:

و أخرج ابن مردويه عن ابن عباس وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِينَ قال أبو بكر و عمر و على و سلمان و عمار بن ياسر.^[4]

ابن مردویه از ابن عباس نقل می کند که والسابقون الأولون من الهاجرین، منظور ابوبکر و عمر و علی و سلمان و عمار ابن یاسر است.

مراغی نیز در تفسیر خویش، در ذیل این آیه می گوید که خداوند در این آیه 3 قسم از امت را ذکر کرده است که عبارتند از:

اول: السابقون الأولون من المهاجرین است که منظور افرادی است که قبل از صلح حدیبیة به همراه پیامبر(صلی الله علیه و آله) به مدینه هجرت نمودند.

دوم: و السابقون الأولون من الأنصار است که منظور افرادی است که دفعه اول و دوم در منی با پیامبر(صلی الله علیه و آله) بیعت نمودند.

سوم: الذین اتبعوهم بأحسان است که منظور کسانی است که همانند مهاجرین و انصار، در هجرت و نصرت پیامبر(صلی الله علیه و آله) را یاری کردند و در افعال و اقوالشان نیکو باشند. ^[5]

بررسی

اولا: همانطور که در شأن نزول از کتب اهل تسنن بیان شد این آیه اخص از مدعی(عدالت تمامی صحابه) است و تمامی صحابه را شامل نمی شود و برای افراد خاص است و حداقل، منافقین را شامل نمی شود، در حالی که منافقین جزو صحابه هستند.

ثانیا: خداوند از کسانی که ظاهرا و در ظاهر خویش اسلام آورده اند یقینا راضی نمی باشد و چه افراد زیادی که جزو صحابه بودند، اما منافق بوده اند و در ظاهر مسلمان بوده اند و شاهد این قضیه سوره منافقین است که خداوند سوره ای برای ایشان نازل نموده است.

رابعا: همانطور که در آیه سابق نیز بیان شد، رضایت خداوند، دلالت بر عدالت ایشان نمی کند.

این آیه نیز همانند آیات سابق، دلالت بر عدالت تمامی صحابه نکرد و اخص از آن بود.

در پست بعد به ششمین دلیل قرآنی عدالت صحابه، یعنی آیه هشتم تا دهم سوره حشر بپردازم.

امیدوارم که این پست برای شما مفید بوده باشد، در انتهای همین صفحه منتظر نظرات و سؤالات شما هستم.

موفق و پیروز باشید.

^[1] سوره التوبة، آیه 100

^[2] ‏الکفایة فی علم الروایة، 64.

^[3] ‏عبیدالله بن عبدالله حسکانی و عبیدالله بن عبدالله حسکانی، شواهد التنزیل، بشیر خزامی پور، ترجمه‌ی احمد روحانی، ج 1، ص 333و334.

^[4] ‏عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر سیوطی، الدر المنثور في التفسیر بالمأثور، عبدالله بن عباس ابن‌عباس، ج 3، ص 269.

^[5]  ‏احمد مصطفی مراغی، تفسیر المراغي، ج 11، ص 11.