شرح حدیث «سوال، کلید خزینه علم»

العلم:

طبق این نسخه کتاب، الف و لام العلم می تواند استغراق باشد و منظور اینچنین باشد که هر دانشی خزینه و گنجینه است و تفاوتی بین حوزه های دانشی نیست و این قاعده در هر حوزه ای جاری است.

نسخه دیگری نیز روایت دارد که در آن هذا العلم آمده که الف و لام تعریف می شود و ناظر به حوزه دانشی خاصی است و این حوزه دانشی می تواند ناظر به دانش در نزد اهل بیت و علم آخرت و معنویت باشد.

خزائن:

ماده خزن به معنای استتار و پنهان کردن است. خزائن جمع خِزانه است و خِزانه به معنای مکانی است که چیزی در آن پنهان شده است.[1]

علم و دانش همانند خزینه و گنجینه است که اشیاء ارزنده و گرانبهایی در آن وجود دارد اما پنهان است و هرکسی به آن دسترسی ندارد که پیامبر در این روایت راه دسترسی به آن را بیان می نماید.

نسخه دوم این کتاب که هذا العلم نقل کرده است، این بخش را نیز خزائن الله ذکر کرده است بدین معنا که این علم و دانشی که در نزد ما موجود است از گنجینه های پنهان الهی است که دسترسی به آن برای هرکس امکان پذیر نیست.

السؤال:

پرسش کلید و راه دستیابی به این گنیجه پر زِ گهر است. اصل گسترش و توسعه در علوم و دانش ها پرسش و سؤال است و تا پرسش انجام نگردد، دانش افراد افزوده نمی شود.

اهل بیت نیز به همین دلیل و با هدف گسترش معارف شیعه و فراگیری آن، اصحاب را مدام توصیه به سؤال، کتابت، تعلیم و همچنین روش ها و نکات مهم در این راه پرداخته اند.

توصیه به سؤال و پرسش در روایت حاضر مشهود است. در موضوع کتابت نیز توصیه های فراوانی وجود دارد کما اینکه ابوبصیر از امام صادق نقل می فرماید که: اكْتُبُوا فَإِنَّكُمْ لَا تَحْفَظُونَ حَتَّى تَكْتُبُوا.[2]

این کتابت نیز باید با مراعات قواعد و نکات و ضوابط انجام شود چرا که محتوای کتابت، امری بیهوده و بی اهمیت نیست و دارای معارف والاست و اهل بیت این نکات و حتی اعراب گذاری را به اصحاب تذکر داده اند؛ همانند دستور امام صادق به جمیل ابن دراج: أَعْرِبُوا حَدِيثَنَا فَإِنَّا قَوْمٌ فُصَحَاءُ.[3]

دانشی که پرسیده شد و برای از بین نرفتن آن کتابت شد، باید منتقل گردد و اهل بیت به این موضوع نیز به فراوانی توصیه کرده اند همانند همین روایت و روایت محمد ابن مسلم از امام باقر: عَلِّمُوهُ إِخْوَانَكُمْ كَمَا عَلَّمَكُمُوهُ الْعُلَمَاءُ.[4]

این چارچوپ و ساختار نظام مند توصیه اهل بیت به انتقال معارف است.

یرحمکم الله:

آنکه در حوزه علم و دانش گام بردارد و دانش پژوه به خصوص در حوزه دین باشد، مورد دعا و درخواست رحمت اهل بیت است و چه مقامی بالاتر از این مقام.

فانه یؤجر:

در ادامه نیز پیامبر انگیزه دیگری را ایجاد می کند تا به امر به انجام برسد و مجموع این فرایند علم پژوهی و انتقال آن را و حتی محبت به اینکار را نیز دارای اجر و پاداش دانسته است.

نکته دیگر آنکه چه بسا مقصود از اجر در اینجا تنها اجر و پاداش و ثواب نبوده و اجر علمی و دنیوی را نیز دربر گیرد. بدین صورت که پرسش باعث می شود پرسشگر، پاسخگو، شنونده و دوستدار هرچهار گروه به نکات بدیعی اطلاع یافته و این خود پاداش این پرسش است.

[1] لسان العرب، ج13، ص139

[2] [3] الکافی، ج1، ص52

[4] الکافی، ج1، ص35