کتاب «صحیفة الرضا» یا «مسند الرضا» علیه السلام، شامل حدود ۲۴۰ روایات در موضوعات مختلف و متفاوت بدون چینش و دسته بندی موضوعی بوده که توسط «احمد بن عامر بن سلیمان طائی» از امام علی ابن موسی الرضا علیه السلام نقل گردیده است.
روای شناسی احمد بن عامر الطائی
نام کامل وی، أحمد بن عامر بن سليمان بن صالح بن وهب بن عامر ابن حسان طائی است.[۱]
اجداد احمد
به گفته نجاشی جد احمد(یعنی عامر)، کسی بود که در روز عاشورا به کمک اباعبدالله رفت و به شهادت رسید و حسان(پدر عامر) نیز در جنگ صفین در کنار امیرالمؤمنین به شهادت رسید.[۲]
مذهب احمد و در میان شیعه و سنی
خود احمد از عامه و اهل تسنن بوده است که ظاهرا نسبت به امام علیه السلام محبت داشته است.
اهل تسنن مانند ابن حجر، بیهقی و مزی او را تضعیف یا مورد تردید قرار داده اند و شاید بتوان احتمال داد که علت تضعیف اینان، روایت و محبت او نسبت به امام رضا علیه السلام باشد. البته بسیاری نیز کتاب او را مورد اهتمام قرار داده اند.
اما در میان شیعه عموما با اینکه از عامه دانسته شده است، اما به روایات او در کتب حدیثی اهتمام گردیده است. او طبق گفته فرزندش عبدالله، متولد سال ۱۵۷ هجری است و امام رضا علیه السلام را ملاقات کرده و روایات موجود در «صحیفة الرضا» را از امام علیه السلام نقل کرده است.[۳]
همین که وی مؤذن امامین علیهما السلام بوده است و این مقدار روایت را از امام ثامن نقل نموده است می توان تا حدودی مدح وی بوده و اعتماد را جلب کند.
اما احتمالا شکی در عامی بودن وی نباشد و کسی احتمال تشیع او را نداده است و شاهد بر این مذهب نیز این است که تمام روایات وی از امام رضا علیه السلام به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ختم می گردد. توضیح آنکه در بسیاری از اوقات اهل بیت علیهم السلام در صورتی که مخاطبشان از اهل تسنن بود، کلام خود را به پیامبر اکرم انتساب می دادند چرا که ایشان، امام را به عنوان فردی بزرگ و صادق قبول داشتند اما به عنوان امام نمی دانستند و اگر امام روایتی را از پیامبر نقل می نمود، اینان امام را به عنوان راوی و روایت را قبول می نمودند.
سن احمد ابن عامر
بنابر گفته عبدالله، پدرش احمد بن عامر امام هادی و امام عسکری علیهما السلام را نیز درک نموده و مؤذن ایشان بوده است.[۴] بنابر این گفته، احمد باید در حدود سال ۲۶۰ هجری از دنیا رفته باشد چراکه امام هادی علیه السلام در سال ۲۵۴ به شهادت رسیده و امام عسکری علیه السلام نیز در سال ۲۶۰ هجری و احمد این دو امام را درک کرده است. و بنابراین احمد از معمرین بوده و در هنگام وفات حدود ۱۰۰ سال عمر داشته است.
کتاب شناسی «مسند امام الرضا»
انتساب این صحیفه به امام رضا از باب این است که محتوای آن از امام رضا علیه السلام صادر شده است نه آنکه خود حضرت آن را مکتوب کرده باشد و کاتب و راوی آن احمد بن عامر بوده است.
کتاب یا اصل؟
به کار بردن نام کتاب برای صحیفه امام رضا به نوعی شامل مسامحه است چرا که این صحیفه در واقع یکی از اصول اربعمائة بوده و کتاب محسوب نمی شود.
توضیح آنکه اصل، شامل تعدادی از روایات یک راوی مشخص است که یادداشت نموده است و فاقد موضوع خاص، یا باب بندی است. اما کتاب حدیثی، شامل روایات از اصول(نوشته های راویان متعدد) متعدد است که به ساختار و موضوع خاصی گردآوری و تنظیم شده است.
با توضیحات فوق مشخص می گردد که صحیفه امام رضا یادداشت های روایی احمد ابن عامر از زبان مبارک علی ابن موسی الرضا است که مجموعه این اصل، از طریق فرزندش عبدالله و دیگر رواة به دست ما رسیده است.
طرق و نسخه ها
این اصل از حدود ۱۳ طریق(که شامل: صدوق، نجاشی، سجستانی، طبرسی، جمشادی، ابن ابی نجم، سبزواری و کاشفی، مروزی، راونیزی، حمدونی، فزاری، مرزبانی و قاسم بن محمد) به صورت کامل نقل شده است که نسخه طبرسی مشهور و معمول است و روایات آن را نیز به صورت منفرد علمای زیادی در کتب روایی مختلف نقل نموده اند.
نسخه های زیادی نیز در مراکزی مانند کتابخانه مسجد اعظم، کتابخانه آیت الله مرعشی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه فیضیه و… نگهداری شده و موجود است.[۵]
محتوای صحیفة امام الرضا چیست؟
اما درباره محتوای خود کتاب علمای بسیاری به آن اهتمام ورزیده اند و علمایی چون شیخ صدوق رضوان الله علیهم، روایات آن را در کتب خود نقل نموده اند.
این کتاب شامل حدود ۲۴۰ روایات در موضوعات مختلف توحيد، علم، عبادات و احکام تفسير، فضايل پیامبر اکرم و اهل بيت آن حضرت علیهم السلام، اخلاق و آداب، خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها، طب و نكات بهداشتى است.
این کتاب در سال ۱۴۰۶ قمری توسط کنگره جهانی امام رضا با تحقیق محمد مهدی نجف چاپ گردیده است.
[۱] رجال نجاشی، ص۹۹، مدخل۲۵۰
[۲] رجال نجاشی، ص۲۲۹، مدخل۶۰۶
[۳] رجال نجاشی، ص۹۹، مدخل۲۵۰
[۴] همان
[۵] مقدمه کتاب
