سلام به شما ره‌جوی حق،
یکی دیگر از شبهاتی که خصوصاً در فضای مجازی مطرح می‌گردد، شبهه نصفه‌نیمه بودن زن است! شبهه می‌شود که چرا دیه زن نصف است و چرا حقوق زن در اسلام پایمال شده است؟! در این پست به بررسی این شبهه و حقوق زن در اسلام می‌پردازیم.
پیشینه حقوق زن در قبل از اسلام
دقت به پیشینه هر موضوع برای بررسی موضوع مفید است و در راه رسیدن به هدف کمک‌کار است؛ بنابراین برای پاسخ به این پرسش که آیا حقوق زن در قرآن و اسلام پایمال شده است یا خیر؟، به حقوق زن در ماقبل اسلام توجه می‌کنیم.
چند قاعده کلی در نظام جاهلیت قبل از اسلام، به چشم می‌خورد. اصولی همچون تعصب، مادی‌گرایی، جنگ‌طلبی و… در زندگی اعراب جاهلی نمو بسیاری دارد و این موارد در آن زمان باعث پایمال شدن حقوق زن در نظام جاهلیت شده است.
به همین خاطر در طول چند خط به تصور جو زمان جاهلیت می‌پردازم.
در زمان جاهلیت، قبایل مختلف با هم دیگر کشت‌وکشتار داشتند و بر سر موضوع بسیار کوچکی به جنگ‌های بسیار بزرگ کشیده می‌شدند و به‌هیچ‌وجه و هیچ وجه حاضر به بخشش و کوتاه آمدن نبودند.
در این میان، زنان که از قوه جنگاوری برخوردار نبودند، به دست قبیله مقابل می‌افتاد و مثلاً از آن قبیله فرزند می‌آورد و این امر باعث پستی و ننگ به شمار می‌رفت و بنابراین زن را کشته و یا زنده‌به‌گور می‌کردند.
و یا چون تنها به دنیا و مال‌ومنال فکر می‌کردند، ازآنجاکه زنان قدرت کسب درآمد نداشتند، در نظر آنان پَست بودند و به همین خاطر، بعد از اینکه فرزند دختری به دنیا می‌آوردند، احساس پستی و ننگ می‌کردند و آنها را زنده‌به‌گور می‌کردند.
آنان زن را مایه ننگ و آبروریزی و شر می‌دانستند، چنانچه پس از اینکه فردی فرزند دختری به دنیا می‌آورد، به او می‌گفتند: خدا شما را از ننگ او ایمن بدارد، هزینه او را فراهم سازد و قبر را خانه داماد قرار دهد. [۱]
با بررسی زندگانی اعراب جاهلی به این نتیجه می‌رسیم که در واقع اصلاً برای زن، ارزش انسانی در نظر نمی‌گرفتند و او را تنها ابزار و کالایی برای خریدوفروش می‌دانستند.
اما آنچه که این حق را به زنان بازگردانید اسلام بود و اسلام بود که پیامبری فرستاد و مردم را از زنده‌به‌گور کردن دختران خود نهی کرد و اسلام بود که قرآنی فرستاد و مردم را از این کار نهی کرد. آیاتی همچون سوره: اسراء آیه ۶، انعام آیه ۱۳۷ و ۱۴۰ و ۱۵۱، تکویر ۸ و ۹ بر این موضوع دلالت دارد.
اسلامی که قوانین ازدواج و طلاق و مهریه و زنا و… را قرارداد باعث افزایش ارزش زن در جامعه گردید.
این اسلام است که مقام والدین را پاس می‌دارد و به نقش مهم‌تر مادر نسبت به پدر پرداخته و می‌فرماید: وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلی وَهْنٍ … [۲] (و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم؛ مادرش او را با ناتوانی روی ناتوانی حمل کرد (به هنگام بارداری هر روز رنج و ناراحتی تازهای را متحمّل می‌شد))
اما با بررسی این موضوع، باز چالش‌هایی ایجاد می‌شود که به بررسی آنان می‌پردازیم:
زن حیوانِ انسان نماست
بعضی می‌گویند که اسلام زن را حیوانی به شکل انسان فرض کرده است که وسیله برای استفاده مردان است!
این سخن در صورتی درست است که از نصوص اسلام، همچون آیات و روایات چنین چیزی برداشت شود و اینکه بعضی از مسلمانان این سخن را می‌گویند دلیل بر اسلامی بودن آن نیست. باید زن در اسلام را دید نه در مسلمانان!
این فرضیه زمانی صحیح است که در برابر قتل زن، مرد قاتل اعدام نشود درحالی‌که طبق احکام اسلامی مسئله قصاص، مرد را می‌توان با شرایطی در قبال قتل یک زن اعدام نمود. این در حالی است که اگر مردی یک حیوان تربیت‌یافته که ارزش مالی آن بیش از دیه یک انسان باشد را بکشد او را در قبال آن حیوان اعدام نمی‌کنند اما برای زن این‌طور نیست و این یعنی زن و مرد در انسانیت برابر هستند.
چرا دیه زن نصف مرد است؟؟
پاسخ این سؤال را می‌توان به‌خوبی در کلام استاد علی صفایی حائری (عین. صاد) یافت:
اشتباه از اینجا برخاسته که ما برای دیات و خون‌بها ارزش انسانی قائل هستیم، درحالی‌که دیه دررابطه‌با کارایی و ارزش اقتصادی است. به همین خاطر، اگر دودست یک نفر را قطع کنند، دیه آن برابر با کشتن و نابود کردن است. و همین‌طور اگر دو چشم یا دو پا، تخمدان‌ها یا گوش‌ها را ببرند، هرکدام برابر با دیه کامل حساب می‌شوند. این مسئله نشان می‌دهد که دیه ارزش انسانی را توضیح نمی‌دهد که فقط دررابطه‌با کارایی و ارزش اقتصادی است. و ازآنجاکه کار مرد و مسئولیت مرد بیشتر است و ارزش اقتصادی آن زیادتر است، ناچار دیه این دو باهم تفاوت دارد. [۳]
استاد علی صفایی حائری
ادعای کمتر بودن کارایی اقتصادی زنان نسبت به مردان توهین است
کارایی اقتصادی زنان یک مسئله شخصی نیست که بگوییم مثلاً فلان زن کارایی اقتصادی بیشتری دارد پس باید دیه کامل بگیرد بلکه باید کارایی اقتصادی نوع زنان و در نظام کلی حقوقی اسلام را لحاظ کرد.
یعنی باید به این توجه کرد که اسلام در احکام شرعی چه وظایف اقتصادی را بر دوش زن و مرد گذاشته و بنابراین در مقابل چه حقوقی را در نظر گرفته است. برای مثال اسلام می‌گوید مرد وظیفه دارد نفقه خانواده همچون پوشاک و خوراک و… را تأمین کند و کارایی اقتصادی مرد به‌ناچار باید منجر به تأمین این موارد شود و اگر نشد اسلام به زن حق طلاق و جدایی می‌دهد. اما برای زن این‌طور نیست؛ یعنی اگر زنی فعالیت اقتصادی نکند و درآمدی برای خانواده نیاورد ایرادی به او وارد نیست و اگر کشته شود شوهر و فرزندانش از لحاظ اقتصادی مستأصل نمی‌مانند برخلاف کشته‌شدن مرد.
برفرض هم بگیریم که زنی در کنار مردان کارایی اقتصادی داشت و در حال کسب‌وکار بود، الزامات اسلامی بر او بار نیست. یعنی حتی اگر کارایی اقتصادی او بیشتر از مردان هم بود، اجبار به دادن نفقه و… نیست و برای او در اسلام الزاماتی در نظر گرفته نشده است. برای مثال اگر مرد کشته شود، برای جبران بخشی از خسارت فقدان میت یک دیه کامل را به زن و فرزندانش می‌دهند اما اگر آن زن کشته شود، جبران فقدان مالی او مانند مرد نیست.
پاسخ این شبهه برای دختران مجرد هم به همین صورت است و تنها تفاوتی که این دو موضوع با هم دارند، بحث بالقوه و بالفعل است.
پسر مجرد قبل از آنی که کشته شود این قابلیت را دارد تا خانواده‌ای تشکیل دهد و فرزندانی را در خانه‌اش گرد هم بیاورد و نفقه‌شان را تأمین کند اما این قتل جلوی این عملکرد بالقوه که تشکیل و سپس تأمین خانواده بود را گرفت و این دیه کامل می‌تواند جریمه‌ای برای آن عامل قتل باشد که به پیکره نظام اجتماعی چنین ضربه‌ای را وارد کرده است.
البته تمامی امور ذکر شده ممکن است گوشه از حکمت این احکام الهی باشد و ما دلیل واقعی تفاوت هایی که در اسلام بین زن و مرد وجود دارد (که البته موجب پایمالی حقوق زن نمی شود) را نمی‌دانیم اما این را می‌دانیم که ابتدا با اعتقاد به حکمت الهی و پاسخ‌های ذکر شده تمامی این شبهات رفع می‌گردد.
مشکل اینجاست که کارایی و دیده‌شدن را فقط در خارج از خانه می‌بینیم! درحالی‌که زن در خانه، می‌تواند نقشی را در خانواده خود ایفا کرده و چنان فرزندانی تربیت کند که این نقش را مردان بیرون از خانه نتوانند ایفا کنند.
خارج از تمامی این پاسخ‌ها، کارکردن بانوان در خارج از خانه، یقیناً دارای خطرهای غیرقابل‌جبران است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) از دختر خود حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) سؤال کردند که: أَيُّ شَيْءٍ خَيْرٌ لِلْمَرْأَة (چه چیزی برای زنان بهتر است؟) و حضرت فاطمه (سلام‌الله علیها) فرمودند أَنْ لَا تَرَى رَجُلًا وَ لَا يَرَاهَا رَجُل (اینکه هیچ مردی را نبیند و هیچ مردی او را نبیند.) [۴]
کلام آخر
خواهر من!
بسیاری از افرادی که این شبهات را وارد می‌کنند برای رسیدن به حق، دست به چنین اموری نمی‌زنند، بلکه می‌خواهند اسلام را از میان برداشته و به دوران جاهلیت برگردند و زنان را همچون ابزار و وسیله و آلت خوش‌گذرانی استفاده کنند.
الفاظی همچون دوست اجتماعی، پایمالی حقوق زنان و… ظاهری زیبا و به نفع بانوان داشته، اما باطنی بسیار خطرناک و فتنه افکن را دارا است.
احکام اسلامی را با قوانین کفر غربی بسنجید!
کدام‌یک به نفع بانوان است؟ اسلامی که برای زندگی با زنان هزاران قاعده همانند حجاب و مهریه و… می‌گذارد؟ یا کفری که بدون هیچ وسیله‌ای ارتباط با زنان را جایز می‌داند؟
خواهر من حجاب و چادر مشکی‌ات همچون صندوقی است که طلا را در خود نگه‌داشته تا اجنبیان به آن آسیبی نزنند پس آن را از خود جدا مکن!
و در آخر، امیدوارم این پست برای شما مفید بوده باشد و در انتهای همین صفحه پاسخگوی شما خواننده عزیز هستم.
شما نیز می توانید در بخش دیدگاه ها، سؤالات خود را برای ما ارسال کنید تا به آن پاسخ دهیم.
موفق و پیروز باشید!
[۱] کتاب تاریح اسلام، ص ۵۰
[۲] قرآن کریم، سوره لقمان، آیه ۱۴
[۳] کتاب روابط متکامل زن و مرد
[۴] مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج۳، ص۳۴۱
